Phishing Email là gì? Đây là một câu hỏi quan trọng trong thế giới số ngày nay, khi mà các cuộc tấn công mạng ngày càng trở nên tinh vi và phổ biến. Hiểu rõ về Phishing Email, cách thức hoạt động, các dấu hiệu nhận biết và biện pháp phòng tránh là điều cực kỳ cần thiết để bảo vệ thông tin cá nhân và dữ liệu của tổ chức khỏi những kẻ lừa đảo trên mạng. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn một cái nhìn tổng quan, chi tiết và dễ hiểu về Phishing Email, giúp bạn trang bị cho mình những kiến thức cần thiết để đối phó với mối đe dọa này. Chúng ta sẽ cùng nhau đi sâu vào định nghĩa, phân loại, nhận diện và các biện pháp ngăn chặn Phishing Email một cách hiệu quả.
Phishing Email là gì?
Phishing Email là một trong những mối đe dọa an ninh mạng hàng đầu hiện nay. Hiểu rõ khái niệm này là bước đầu tiên để phòng ngừa hiệu quả.
Định nghĩa Phishing Email
Phishing là một hình thức lừa đảo trực tuyến, trong đó kẻ tấn công cố gắng đánh cắp thông tin nhạy cảm của người dùng, chẳng hạn như tên người dùng, mật khẩu, thông tin thẻ tín dụng, và các thông tin cá nhân khác. Chúng thường được thực hiện thông qua email giả mạo, trông có vẻ như đến từ các tổ chức hoặc cá nhân uy tín như ngân hàng, công ty dịch vụ trực tuyến hoặc thậm chí là đồng nghiệp.
Ví dụ, bạn có thể nhận được một email giả mạo từ ngân hàng yêu cầu bạn đăng nhập lại tài khoản vì lý do bảo mật. Email này sẽ chứa một liên kết dẫn đến một trang web giả mạo, trông giống hệt trang web chính thức của ngân hàng. Nếu bạn nhập thông tin đăng nhập của mình vào trang web này, thông tin đó sẽ bị đánh cắp và kẻ tấn công có thể sử dụng nó để truy cập tài khoản ngân hàng thực của bạn.
Nguồn gốc thuật ngữ “Phishing”
Thuật ngữ Phishing có nguồn gốc từ sự kết hợp giữa hai từ:
- “Fishing”: (câu cá) ám chỉ việc “câu” mồi để dụ dỗ nạn nhân cắn câu.
- “Phreaking”: một thuật ngữ chỉ hành vi lừa đảo trong lĩnh vực viễn thông.
Biến thể đầu tiên của các cuộc tấn công Phishing xuất hiện vào cuối những năm 1990, cùng với sự phát triển nhanh chóng của Internet và các dịch vụ trực tuyến.
Vì sao Phishing Email vẫn phổ biến?
Có nhiều lý do khiến Phishing Email vẫn là một phương pháp tấn công phổ biến, bao gồm:
- Dễ dàng tạo dựng email giả: Việc tạo ra một email giả mạo trông giống như email thật rất dễ dàng, ngay cả đối với những người không có nhiều kiến thức kỹ thuật.
- Không cần hacker chuyên sâu: Kẻ tấn công không cần phải là một hacker chuyên nghiệp để thực hiện các cuộc tấn công Phishing.
- Đánh vào tâm lý người dùng: Các email lừa đảo thường được thiết kế để đánh vào cảm xúc của người dùng, chẳng hạn như lo lắng, sợ hãi hoặc gấp gáp, khiến họ dễ dàng mắc bẫy.
- Thiếu nhận thức an ninh mạng: Nhiều người dùng vẫn chưa có đủ kiến thức về an ninh mạng, dẫn đến việc họ dễ dàng trở thành nạn nhân của các cuộc tấn công Phishing.
Phishing Email là gì?
Phishing Email hoạt động như thế nào?
Để phòng ngừa hiệu quả, cần hiểu rõ quy trình hoạt động của Phishing Email.
Quy trình gửi và lừa người nhận
Quy trình lừa đảo thường diễn ra theo các bước sau:
- Tạo email giả mạo: Kẻ tấn công tạo ra một email trông giống như email từ một thương hiệu uy tín.
- Chèn liên kết hoặc tệp tin độc hại: Email này chứa một liên kết dẫn đến một trang web giả mạo hoặc một tệp tin chứa mã độc.
- Gửi email hàng loạt: Email được gửi đến một danh sách lớn các địa chỉ email, thường kèm theo nội dung khẩn cấp hoặc hấp dẫn.
Ví dụ, kẻ tấn công có thể tạo ra một email giả mạo trông giống như email từ ngân hàng ACB, thông báo rằng tài khoản của bạn đã bị khóa và yêu cầu bạn nhấp vào liên kết để xác minh thông tin. Hoặc, bạn có thể nhận được một email giả mạo từ Shopee thông báo rằng bạn đã trúng thưởng và yêu cầu bạn cung cấp thông tin cá nhân để nhận giải.
Công nghệ và thủ thuật được sử dụng
Kẻ tấn công sử dụng nhiều công nghệ và thủ thuật khác nhau để tăng tính thuyết phục của email lừa đảo, bao gồm:
- Spoofing Email: Kỹ thuật thay đổi địa chỉ email người gửi để hiển thị một địa chỉ email khác, khiến người nhận tin rằng email đến từ một nguồn đáng tin cậy.
- Chuyển hướng người dùng sang trang web giả mạo: Liên kết trong email dẫn đến một trang web giả mạo, trông giống hệt trang web thật, nhưng được thiết kế để đánh cắp thông tin người dùng.
- Cài mã độc thông qua tệp tin đính kèm: Các tệp tin đính kèm trong email có thể chứa mã độc, chẳng hạn như macro trong các tệp tin .doc, .xls hoặc .pdf, khi mở sẽ cài đặt phần mềm độc hại vào máy tính của người dùng.
Ví dụ, bạn có thể nhận được một email chứa tệp tin hóa đơn từ “Kế toán trưởng” yêu cầu bạn mở để xem chi tiết. Tuy nhiên, tệp tin này thực chất chứa mã độc sẽ lây nhiễm vào máy tính của bạn khi bạn mở nó.
Phishing Email hoạt động như thế nào?
Các hình thức Phishing Email phổ biến hiện nay
Phishing Email ngày càng đa dạng và tinh vi, hiểu rõ các hình thức phổ biến giúp bạn dễ dàng nhận diện và phòng tránh.
Email cảnh báo quá tải tài khoản / khóa dịch vụ
Các email này thường giả mạo thông báo từ ngân hàng, Gmail hoặc các dịch vụ trực tuyến khác, cảnh báo rằng tài khoản của bạn sắp hết dung lượng, bị khóa hoặc bị tấn công. Mục tiêu là tạo ra sự lo lắng và khiến bạn nhấp vào liên kết trong email để “giải quyết” vấn đề.
Email giả đơn hàng, hoá đơn cần xác nhận
Kẻ tấn công mạo danh các nhà cung cấp dịch vụ hoặc cửa hàng trực tuyến, gửi email thông báo về một đơn hàng hoặc hóa đơn chưa thanh toán. Bạn sẽ được yêu cầu nhấp vào liên kết để xác nhận thông tin hoặc thanh toán hóa đơn, nhưng thực chất liên kết này dẫn đến một trang web giả mạo để đánh cắp thông tin của bạn. Đặc biệt, hình thức này thường nhắm tới các nhân viên kế toán trong doanh nghiệp.
Spear Phishing (tấn công có đích danh)
Đây là một hình thức Phishing nhắm mục tiêu vào một cá nhân hoặc tổ chức cụ thể. Kẻ tấn công thu thập thông tin về nạn nhân từ các nguồn công khai (như mạng xã hội, trang web công ty) để tạo ra một email lừa đảo có tính cá nhân hóa cao, khiến nạn nhân dễ dàng tin tưởng và làm theo yêu cầu trong email. Ví dụ, bạn có thể nhận được một email từ người tự xưng là sếp của bạn, yêu cầu bạn chuyển tiền gấp cho một đối tác kinh doanh.
Clone Phishing (mạo danh email thật có)
Kẻ tấn công tìm kiếm các email cũ giữa bạn và một người khác (ví dụ: đồng nghiệp, khách hàng). Sau đó, chúng tạo ra một bản sao của email đó, chỉ thay đổi liên kết hoặc tệp tin đính kèm bằng phiên bản lừa đảo, và gửi lại cho bạn. Do email trông giống như một email thật mà bạn đã từng nhận, bạn có thể dễ dàng bị lừa.
Các hình thức Phishing Email phổ biến hiện nay
Cách nhận biết Phishing Email qua dấu hiệu cụ thể
Nhận diện chính xác Phishing Email là chìa khóa để bảo vệ bạn khỏi các cuộc tấn công mạng. Cụ thể:
So sánh địa chỉ email gửi và thương hiệu uy tín
Kiểm tra kỹ địa chỉ email người gửi. Các email Phishing thường sử dụng địa chỉ email gần giống với địa chỉ email chính thức của các tổ chức uy tín, nhưng có những sai khác nhỏ như thêm hoặc thay đổi một vài ký tự. Ví dụ, địa chỉ email chính thức của ngân hàng ACB có thể là “[email protected]”, nhưng email Phishing có thể sử dụng địa chỉ “[email protected]”.
Nội dung bất thường, tạo cảm giác khẩn cấp
Email Phishing thường sử dụng các kỹ thuật “social engineering” để tạo ra cảm giác khẩn cấp và khiến bạn hành động ngay lập tức mà không suy nghĩ kỹ. Nội dung email có thể chứa các thông báo như “Tài khoản của bạn sẽ bị khóa nếu bạn không xác nhận thông tin ngay lập tức” hoặc “Bạn đã trúng thưởng lớn, hãy nhấp vào liên kết này để nhận giải”.
Liên kết/đính kèm không đáng tin
Di chuột qua liên kết (không nhấp vào) để xem trước địa chỉ web mà liên kết đó dẫn đến. Nếu địa chỉ này khác với địa chỉ trang web chính thức của tổ chức mà email mạo danh, hoặc có vẻ lạ và đáng ngờ, thì rất có thể đó là một email Phishing. Cẩn thận với các tệp tin đính kèm có đuôi mở rộng lạ như .exe, .zip, hoặc .scr, vì chúng có thể chứa mã độc.
Lỗi ngữ pháp, cách dùng tiếng không chuyên nghiệp
Email Phishing thường chứa các lỗi ngữ pháp, chính tả hoặc dùng từ không chính xác. Các câu văn có thể được dịch một cách vụng về bằng Google Translate. Điều này là do kẻ tấn công thường không phải là người bản xứ và không có khả năng viết email một cách chuyên nghiệp. Dấu hiệu spam như viết HOA toàn bộ chữ hoặc lặp từ cũng là một dấu hiệu đáng ngờ.
Cách nhận biết Phishing Email qua dấu hiệu cụ thể
Hậu quả nghiêm trọng khi trúng Phishing Email
Hậu quả của việc trở thành nạn nhân của Phishing Email có thể rất nghiêm trọng, cả về tài chính lẫn uy tín.
Đối với cá nhân
- Thiệt hại tài chính: Mất tiền trong tài khoản ngân hàng, bị khóa các dịch vụ trực tuyến do thông tin đăng nhập bị đánh cắp.
- Đánh cắp danh tính: Thông tin cá nhân như số CMND/CCCD, thông tin tài khoản mạng xã hội bị đánh cắp và sử dụng cho các mục đích xấu.
Ví dụ, chỉ vì nhấp vào một email lừa đảo, bạn có thể mất quyền truy cập vào tài khoản Facebook hoặc Instagram của mình, và kẻ tấn công có thể sử dụng tài khoản của bạn để lừa đảo bạn bè và người thân.
Đối với doanh nghiệp
- Lộ thông tin bảo mật: Tài liệu chiến lược, hợp đồng, thông tin khách hàng bị đánh cắp và sử dụng cho mục đích cạnh tranh không lành mạnh hoặc tống tiền.
- Mất uy tín: Bị đánh giá là không đáng tin cậy do sơ suất trong bảo mật thông tin, dẫn đến mất khách hàng và đối tác kinh doanh.
- Điều tra pháp lý: Có thể phải đối mặt với các cuộc điều tra và xử phạt từ các cơ quan quản lý nhà nước do vi phạm các quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Đã có nhiều trường hợp doanh nghiệp tại Việt Nam và trên thế giới phải chịu thiệt hại nặng nề do trở thành nạn nhân của các cuộc tấn công Phishing, bao gồm cả những thiệt hại lớn về tài chính và uy tín.
Hậu quả nghiêm trọng khi trúng Phishing Email
Giải pháp ngăn chặn Phishing Email hiệu quả nhất
Phòng ngừa Phishing Email đòi hỏi sự kết hợp giữa các biện pháp kỹ thuật và ý thức bảo mật của người dùng.
Áp dụng cho cá nhân
- Kiểm tra kỹ email gửi: Kiểm tra kỹ từng ký tự trong địa chỉ email người gửi, đảm bảo tên miền được viết đúng chính tả và trùng khớp với tên miền chính thức của tổ chức mà email mạo danh.
- Không mở link/tệp tin đáng ngờ: Di chuột qua liên kết để xem trước địa chỉ web mà nó dẫn đến. Không mở các tệp tin đính kèm nếu bạn không chắc chắn về nguồn gốc của chúng hoặc nếu email có vẻ đáng ngờ.
- Kích hoạt Two-Factor Authentication (2FA): Bật 2FA cho tất cả các tài khoản trực tuyến quan trọng của bạn, chẳng hạn như Gmail, tài khoản ngân hàng, mạng xã hội. Điều này sẽ giúp bảo vệ tài khoản của bạn ngay cả khi mật khẩu của bạn bị đánh cắp.
- Dùng phần mềm diệt virus bản quyền: Sử dụng phần mềm diệt virus bản quyền để quét và loại bỏ các phần mềm độc hại có thể được cài đặt trên máy tính của bạn thông qua email Phishing. Một số phần mềm diệt virus uy tín mà bạn có thể tham khảo là Bitdefender, Kaspersky, Norton, v.v.
Áp dụng cho doanh nghiệp
- Đào tạo nhân sự nhận biết phishing: Tổ chức các buổi đào tạo định kỳ cho nhân viên về các kỹ thuật Phishing phổ biến và cách nhận biết email lừa đảo. Sử dụng các mô hình attack simulation để kiểm tra và nâng cao nhận thức về an ninh mạng của nhân viên.
- Cấu hình SPF, DKIM, DMARC: Cấu hình các giao thức xác thực email SPF, DKIM và DMARC để bảo vệ email domain của doanh nghiệp khỏi bị mạo danh.
- Dùng sandbox kiểm tra email: Sử dụng sandbox (môi trường ảo) để kiểm tra các tệp tin và liên kết trong email trước khi gửi đến nhân viên.
- Hệ thống giám sát & phản ứng sớm (SIEM, EDR): Triển khai các hệ thống giám sát và phản ứng sớm (SIEM, EDR) để phát hiện và ngăn chặn các cuộc tấn công Phishing trong thời gian thực.
Giải pháp ngăn chặn Phishing Email hiệu quả nhất
Tổng hợp các nguồn và công cụ giúp nhận diện Phishing Email
Sử dụng các công cụ và tài nguyên trực tuyến để tăng cường khả năng phát hiện và phòng ngừa Phishing Email.
Nền tảng kiểm tra độ tin cậy Email
- Google Safe Browsing: Kiểm tra độ an toàn của một URL bằng cách nhập URL đó vào công cụ này.
- VirusTotal: Phân tích tệp tin, liên kết và địa chỉ email để phát hiện mã độc và các dấu hiệu lừa đảo.
- EmailRep.io: Kiểm tra danh tiếng của một địa chỉ email bằng cách xem xét các thông tin liên quan đến địa chỉ đó, chẳng hạn như lịch sử hoạt động và các báo cáo spam.
Tài liệu tham khảo chuyên sâu
- Phishing.org: Cung cấp thông tin chi tiết về các kỹ thuật Phishing và cách phòng tránh.
- Kaspersky và Vietnix: Chia sẻ nhiều bài viết và hướng dẫn về an ninh mạng, bao gồm cả các biện pháp phòng chống Phishing.
- BKHOST, Cystack: Cung cấp các giải pháp và dịch vụ bảo mật cho doanh nghiệp, bao gồm cả dịch vụ phòng chống Phishing.
Công cụ bảo mật chuyên dụng cho doanh nghiệp
- Microsoft Defender for Office 365: Bảo vệ email, tệp tin và ứng dụng Office 365 khỏi các mối đe dọa.
- Proofpoint và Mimecast: Cung cấp các giải pháp bảo mật email tiên tiến, bao gồm cả khả năng phát hiện và ngăn chặn Phishing.
- Tích hợp SIEM, XDR/EDR: Các giải pháp bảo mật này giúp giám sát và phản ứng với các mối đe dọa trên toàn bộ hệ thống, bao gồm cả email.
Các công cụ giúp nhận diện Phishing Email
📌 Nội dung bổ trợ
Phishing Email có hợp pháp không?
Không, Phishing Email là hành vi phạm pháp. Những người thực hiện hành vi này có thể bị truy tố theo luật hình sự và luật an ninh mạng.
Phân biệt Phishing và Spam Email?
| Tiêu chí | Phishing Email | Spam Email |
|---|---|---|
| Mục đích | Lừa đảo, trộm thông tin | Quảng cáo, tiếp thị đại trà |
| Mức độ rủi ro | Cao – có thể thiệt hại tài chính | Thấp – gây phiền nhưng không lừa |
Đối tượng thường bị nhắm tới?
- Người cao tuổi, những người có ít kỹ năng về công nghệ.
- Nhân viên hành chính/kế toán, những người thường xuyên xử lý các giao dịch tài chính.
- Quản trị viên hệ thống (SysAdmin), những người có quyền truy cập vào các hệ thống quan trọng của doanh nghiệp.
So sánh các hình thức Social Engineering
| Hình thức | Mô tả |
|---|---|
| Phishing | Email lừa đảo |
| Vishing | Gọi điện thoại giả danh |
| Smishing | Tin nhắn SMS giả danh |
Kết luận
Hiểu rõ Phishing Email là gì, cách thức hoạt động, các dấu hiệu nhận biết và biện pháp phòng tránh là vô cùng quan trọng để bảo vệ bản thân và tổ chức khỏi những nguy cơ tiềm ẩn. Hãy luôn cảnh giác, kiểm tra kỹ thông tin và sử dụng các công cụ bảo mật phù hợp để tránh trở thành nạn nhân của Phishing Email.
